Co to jest tarczyca?
Tarczyca jest narządem w kształcie motyla położonym z przodu i u podstawy szyi. Składa się z dwóch płatów połączonych cieśnią. Tarczyca wytwarza dwa hormony: tyroksynę i trójjodotyroninę, które są odpowiedzialne za większość procesów metabolicznych ustroju. Receptory dla tych hormonów znajdują się w wielu ludzkich tkankach i narządach. Pracą tarczycy zawiaduje przysadka mózgowa za pomocą hormonu tyreotropowego (TSH). (Przeczytaj nasz wpis Gdzie znajduje się tarczyca i za co odpowiada?)
Guzy tarczycy - co to jest i z czego się biorą?
Guzki tarczycy są to zmiany lite (złożone z komórek) lub torbielowate (wypełnione płynem), które można wyczuć w badaniu szyi. Większe z tych zmian (powyżej 1 cm) mogą być wykrywane w trakcie badania lekarskiego, zaś mniejsze są widoczne w badaniu USG. Te ostatnie są określane mianem zmian ogniskowych, nie guzków tarczycy aczkolwiek większość ludzi używa tego drugiego określenia dla wszystkich zmian w tarczycy.
Przyczyna powstawania guzków tarczycy nie jest do końca jasna i jednorodna. Z pewnością rolę odgrywa czynnik genetyczny- guzki tarczycy są częściej spotykane osób, których krewni także mieli je stwierdzane. Dużą rolę odgrywa także niedobór jodu. Ponieważ od 1997 jodowana jest sól Polska nie jest już obszarem niedoboru tego pierwiastka, dzięki czemu obecność guzków tarczycy w młodej populacji jest rzadsza niż w pokoleniu naszych mam czy babć. Guzki tarczycy występować jednak także mogą czasami w przebiegu autoimmunologicznego zapalenia tarczycy czyli choroby Hashimoto. Guzki tarczycy występują 4-5 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn.
Guzy tarczycy - jakie są objawy?
Objawy, jakie mogą wywoływać guzki tarczycy mogą wynikać albo z ich morfologii albo z ich aktywności hormonalnej. Większość guzków tarczycy jest na tyle mała, że nie daje żadnych objawów miejscowych, zaś ich obecność jest wykrywana przypadkowo w trakcie badania lekarskiego lub USG szyi czy np oceny przepływów w tętnicach szyjnych. Duże lub szybko rosnące guzki mogą dawać uczucie przeszkody w gardle- trudności z połykaniem lub nawet oddychaniem. Czasami, mogą powodować chrypę, która jest objawem niepokojącym, gdyż może świadczyć o obecności w guzku raka. Czasami guzki tarczycy- zwłaszcza te szybko rosnące- mogą dawać ból czy dyskomfort w okolicy.
Guzy na tarczycy - co oznaczają?
Niektóre guzki tarczycy wymykają się spod kontroli przysadki mózgowej i zaczynają produkować nadmiar hormonów dając objawy nadczynność- kołatania i zaburzenia rytmu serca, nadmierna potliwość, uczucie gorąca, biegunki, drżenie rak czy chudnięcie. Jeśli obecność guzków jest związana z chorobą Hashimoto mogą pojawić się objawy niedoczynności tarczycy związane z obniżeniem aktywności metabolicznej organizmu: osłabienie, zmęczenie, tendencja do tycia i zaparć, powstawanie obrzęków, bólów stawów, suchość skóry czy łamliwość paznokci.
Co należy zrobić w przypadku stwierdzenia guzka tarczycy?
Każdy przypadkowo wykryty guzek tarczycy powinien być zbadany przez lekarza. Bardzo istotne jest przeprowadzenie wywiadu w kierunku chorób tarczycy w rodzinie ,objawów sugerujących nad- lub niedoczynność tarczycy a także objawów niepokojących, które mogą przemawiać za obecnością raka tarczycy (chrypa, powiększenie węzłów chłonnych, szybkie powiększanie się guzka). Lekarz zleca następnie kolejne badania:
1. badania hormonalne (TSH, ft4, ft3) celem oceny czynności hormonalnej gruczołu. W przypadku podejrzenia autoimmunologicznego zaplenia tarczycy )choroby Hashimoto lub choroby Graves- Basedowa) konieczne może być poszerzenie tych badań o oznaczenie przeciwciał przeciwtarczycowych (atpo, atgi TRAB)
2. USG tarczycy, które oceni wymiary guzka i jego wygląd, a także oceni wygląd pozostałego miąższu tarczycy oraz okolicznych węzłów chłonnych. Badanie USG tarczycy typuje także guzki do biopsji tarczycy
3. biopsja cienkoigłowe tarczycy- badanie, które ma na celu wykluczenie raka tarczycy
Guzy na tarczycy - jak leczyć?
Badanie to wykonuje się cienką igłą pod kontrolą USG. Nie wykonuje się go w znieczuleniu, gdyż to ostatnie wymagałoby dodatkowych ukłuć. Komórki guzka tarczyc są aspirowane i oceniane pod mikroskopem przez specjalistę patomorfologa. Wynik wydawany jest w postaci opisowej (opisane jest to, co patomorfolog widzi), powiedziane jest także, do jakiej kategorii należy guzek (od I do VI). Czasami zdarza się, że ilość pobranego materiału jest zbyt mała lub nie zawiera on komórek tarczycy- mówimy wówczas, że biopsja jest niediagnostyczna i wymaga powtórzenia za kilka miesięcy. Biopsje powtarzamy również w sytuacji, gdy obserwujemy wzrost guzka wraz z upływem czasu lub gdy zmienia się jego charakter.
Scyntygrafia tarczycy to badanie ze znacznikiem radioaktywnym (jodem lub technetem), który wnika do wnętrza komórek guzka tarczycy. Aktywność izotopów jest następnie doczytywana za pomocą specjalnej kamery i przenoszona na papier. Kolorem czerwonym oznaczone są guzki "gorące" (które obficie wychwytują izotop), zaś niebieskim- zimne (które nie wychwytują izotopu. Badanie to jest zwłaszcza przydatne w przypadku planowania leczenia guzków jodem radioaktywnym.
Metody postępowania z guzkami tarczycy
Sposób postępowania z guzkami tarczycy zależy od ich wielkości, aktywności hormonalnej, wyniku biopsji cienkoigłowej, ale i od preferencji pacjenta i jego ogólnego stanu zdrowia.
Najczęstszymi metodami postępowania są:
1. operacja całkowitego ( w przypadku raka lub obustronnego dużego wola guzowatego) lub częściowego usunięcia tarczycy czyli strumektomia lub tyreidektomia. Wskazaniem do operacji jest stwierdzenie raka w komórkach pobranych w trakcie biopsji, duże wole nad czynne lub wole obojętne hormonalnie w przypadku wchodzenia do klatki piersiowej tzw wole zamostkowego zwłaszcza z towarzyszącym uciskiem lub zwężeniem tchawicy
2. leczenie - przeprowadzamy w przypadku wola nad czynnego lub obojętnego przy mniejszych jego rozmiarach ub w przypadku gdy pacjent nie wyrazi zgody na zabieg operacyjny lub też zabieg taki jest dla niego zbyt ryzykowny z uwagi na stan zdrowia i towarzyszące inne choroby
3. obserwacja - najczęściej coroczna kontrola guzków zarówna morfologiczna (USG), jak i hormonalna. To obecnie najczęstsza metoda postępowania w stosunku do średnich i małych guzków nieaktywnych hormonalnie
4. metody takie jak na przykład laserowe usunięcie guzków czy ich ostrzyknięcie etanolem są rzadziej stosowane, gdyż mogą im podlegać jedynie pojedyncze guzki o ściśle określonych rozmiarach i lokalizacji
5.hamowanie wzrostu guzów poprzez obniżenie stężenia TSH za pomocą preparatów tyroksyny w tabletkach nie jest obecnie zalecane, ponieważ nie wykazano jego skuteczności. Lecenie farmakologiczne stosuje się natomiast w przypadku nad- lub niedoczynności tarczycy
Niezależnie od metody leczenia guzki tarczycy wymagają stałego, na ogół dożywotniego, monitorowania zarówno za pomocą USG, jak i oceny hormonalnej.